ADOLESHENCA DHE RISQET SHËNDETËSORE TË SAJ
Ndërsa një individ shndërrohet nga një fëmijë në një të rritur në periudhën e njohur si adoleshencë, ata përjetojnë ndryshime të mëdha fizike, neurologjike dhe psikologjike. Fushat e ndryshme të zhvillimit (fizik, neurologjik, emocional dhe shoqëror) ndërveprojnë ngushtë me njëri-tjetrin dhe një ndryshim fizik mund të shkaktojë një përgjigje emocionale pozitive ose negative tek adoleshenti.
Gjatë kësaj kohe të tranzicionit hormonal dhe neurozhvillimit, truri i adoleshentëve pëson ndryshime njohëse ku fillojnë të zhvillohen modele abstrakte dhe krijuese të të menduarit. Në këtë kohë, adoleshentët zhvillojnë aftësi më të forta arsyetimi, si dhe të menduarit logjik dhe moral. Ata gjithashtu janë në tranzicion nga marrëdhëniet e varura në ato të ndërvarura dhe krijojnë identitetin e tyre personal dhe shoqëror, duke përfshirë edhe eksplorimin e seksualitetit të tyre. Sjelljet që janë karakteristike për adoleshencën janë vetëdija, ndryshimet e shpejta dhe të përziera të humorit, marrja e rreziqeve, kërkimi i risive dhe ndërtimi i kapitalit shoqëror. Adoleshentët ndikohen veçanërisht nga sinjalet shoqërore, përfshirë presionin e bashkëmoshatarëve, dëshirën për tu pranuar dhe mësimin kulturor.
Ndikimi i fazës së Adoleshencës në shëndet
Zhvillimi dhe sjelljet e adoleshentëve mund të kenë një ndikim të madh në gjendjen e tyre aktuale, si dhe në të ardhmen e shëndetit. Për shembull, dieta, ushtrimet fizike dhe përdorimi i substancave mund të ketë pasoja të dëmshme për shëndetin në moshën e rritur, duke çuar në pasoja serioze të shëndetit publik. Në të njëjtën kohë, hulumtimet tregojnë se adoleshenca është një kohë kur truri shfaq plasticitet të lartë nervor, i cili lehtëson të mësuarit maksimal. Prandaj është thelbësore që të shfrytëzohet kjo mundësi thelbësore për të siguruar arsimim dhe mbështetje për adoleshentët për të formuar sjellje pozitive shëndetësore.
Dhuna dhe dëmtimet janë një shkak kryesor kryesor i vdekshmërisë tek adoleshentët.
Lëndimet e paqëllimta ku hyjnë: Trafiku rugor dhe mbytjet; renditen si shkaku kryesor i aftësisë së kufizuar dhe vdekjes tek adoleshentët e moshës 10-19 vjeç. Shembuj të strategjive të parandalimit:Për lëndime nga Trafiku rrugor- Ligje gjithëpërfshirëse të sigurisë rrugore dhe zbatim; Zbatimi i rreptë i ligjeve që ndalojnë ngasjen nën ndikimin e drogës dhe alkoolit
Për dëmtime dhe vdekje mga mbytjet- Mësime noti për fëmijë dhe adoleshentë në shkolle
Dhuna ndër-personale dhe vetë-dëmtimi renditen në 5 shkaqet kryesore të vdekjes tek meshkujt adoleshentë 15-19 vjeç.
- Vrasja : Çdo vit ka 200,000 vrasje mes adoleshentëve, që përfaqësojnë 43% të të gjitha vrasjeve në të gjithë botën. Shumica e viktimave (5 nga 6) dhe autorët e kësaj grupmoshe janë meshkuj.
-Shembuj të strategjisë së parandalimit: Programet e komunitetit me vizita në shtëpi dhe mbështetje për familjet ku ekziston një rrezik në rritje i keqtrajtimit, të tilla si në mjedise shumë të privuara.
- Dhuna me bazë gjinore : merr forma të ndryshme duke përfshirë dhunën nga anëtari i familjes ose partneri intim, trafikimi, gjymtimi i organeve gjenitale të grave, martesa e hershme ose e detyruar dhe dhuna seksuale. Dhuna me bazë gjinore kryhet kryesisht ndaj vajzave dhe grave por burrat dhe djemtë mund të jenë viktima .
-Shembuj të strategjisë së parandalimit: Programet e zhvillimit të aftësive emocionale dhe shoqërore në shkollë së bashku me mesazhet për parandalimin e dhunës në takime
- Vetëvrasja dhe vetë-dëmtimi : Në vitin 2016, rreth 62,000 adoleshentë globalisht vdiqën për shkak të vetë-dëmtimit. Gati 90% e këtyre vetëvrasjeve ndodhin në vendet me të ardhura të ulëta ose të mesme. Këto shifra ka të ngjarë të nënvlerësohen për shkak të stigmës që rrethon raportimin. Faktorët e rrezikut për vetëvrasje përfshijnë stigmën kundër kërkimit të ndihmës, përdorimin e dëmshëm të ilaçeve ose alkoolit dhe pengesat për kujdesin. Vetëvrasja dhe vetë-dëmtimi mund të rezultojnë nga mos adresimi i shëndetit mendor të adoleshentëve
Shembuj të strategjisë së parandalimit: Promovimi i shëndetit mendor duke përdorur mediat sociale për të rritur ndërgjegjësimin në lidhje me sjelljen vetëvrasëse; Parandalimi i bazuar në shkollë siç janë programet e mentorimit ose udhëheqja e kolegëve
SI TË PARANDALOJMË DËMTIMET DHE VDEKJET NË ADOLESHENCE
Shumë mënyra të ndryshme mund të përdoren për të zvogëluar vdekjet dhe aftësinë e kufizuar në lidhje me dhunën dhe dëmtimet, duke filluar nga përmirësimi i marrëdhënieve ndërpersonale deri te kufizimi i aksesit në armë në programet e ndërgjegjësimit të komunitetit.
Në mënyrë që çdo strategji të jetë efektive, është thelbësore që të ketë një qasje gjithëpërfshirëse dhe të bashkëpunojë dhe të bashkëpunojë në të gjithë sektorët, përfshirë sektorët e drejtësisë, mirëqenies sociale dhe arsimit
Prioritet shëndetësor është dhe ndërhyrja në shëndetin mendor të adoleshentëve
Është e rëndësishme të ndërhyjmë edhe në këtë aspekt gjatë adoleshencës për të parandaluar ose mbështetur më mirë kalimin e tyre në moshën e rritur. Por në shumë vende me të ardhura të ulëta dhe të mesme sikurse Shqipëria ka pak politika, programe dhe profesionistë të vendosur për t’u marrë me shëndetin mendor të adoleshentëve. Shëndeti Publik në mbarë botën, po vë theksin në përfshirjen dhe integrimin e kujdesit shëndetësor mendor në praktikat e kujdesit shëndetësor parësor duke trajnuar punonjës shëndetësorë jo të specializuar(infermier; mjekë familje) për të zbuluar, diagnostikuar dhe trajtuar kushtet e shëndetit mendor dhe promovuar të kuptuarit e çështjeve të shëndetit mendor në nivelin e komunitetit.
