Pse gënjejnë fëmijët?

Fëmijët mund të gënjejnë:

• që të mbulojnë diçka që të mos hyjnë në telashe;
• të shikojnë se si do të përgjigjeni;
• për të bërë një histori më emocionuese;
• për të eksperimentuar – për shembull, duke pretenduar se diçka që ndodhi në një histori ishte e vërtetë;
• të tërheqin vëmendjen ose ta bëjnë veten të tingëllojnë më mirë;
• që të marrin diçka që duan – për shembull, “Mamaja më lë të ha ëmbëlsira para darkës”
• për të shmangur lëndimin e ndjenjave të dikujt – kjo lloj gënjeshtre shpesh quhet “gënjeshtër e bardhë”.

Kur fillojnë të gënjejnë fëmijët?

Fëmijët mund të mësojnë të thonë gënjeshtra që në moshë të hershme, zakonisht rreth moshës tre vjeçare. Atëherë fëmijët fillojnë të kuptojnë se ju nuk jeni lexues mendjesh, kështu që ata mund të thonë gjëra që nuk janë të vërteta pa e ditur ju gjithmonë.
Fëmijët gënjejnë më shumë në moshën 4-6 vjeç. Ata mund të bëhen më të mirë në të thënë gënjeshtra duke i përshtatur shprehjet e fytyrës dhe tonin e zërit të tyre me atë që thonë. Nëse u kërkoni fëmijëve të shpjegojnë se çfarë po thonë, ata zakonisht do të zotërojnë aftësitë për ta bërë.
Ndërsa fëmijët rriten, ata mund të gënjejnë më me sukses pa u kapur. Gënjeshtrat bëhen edhe më të ndërlikuara, sepse fëmijët kanë më shumë fjalë dhe kuptojnë më mirë se si mendojnë të tjerët.
Në adoleshencë, fëmijët thonë rregullisht gënjeshtra të bardha për të shmangur lëndimin e ndjenjave të njerëzve të tjerë.

Inkurajimi i fëmijëve për të thënë të vërtetën

Pasi fëmijët janë mjaftueshëm të rritur për të kuptuar dallimin midis të vërtetës dhe jo të vërtetës, është mirë t’i inkurajoni dhe t’i mbështesni ata që të thonë të vërtetën.
Ju mund ta bëni këtë duke theksuar rëndësinë e ndershmërisë në familjen tuaj dhe duke i ndihmuar fëmijët të kuptojnë se çfarë mund të ndodhë nëse gënjejnë.

Këtu janë disa këshilla:

• Bisedoni me fëmijët tuaj për gënjeshtrën dhe të vërtetën. Për shembull, “Si do të ndihej mami nëse babi do ta gënjente?” ose “Çfarë ndodh kur gënjen një mësuese?”
• Ndihmoni fëmijën tuaj të shmangë situatat kur ai ndjen nevojën për të gënjyer. Për shembull, nëse e pyetni fëmijën tuaj nëse ka derdhur qumështin, fëmija juaj mund të ndjehet i tunduar të gënjejë. Për të shmangur këtë situatë, thjesht mund të thoni: “Unë shoh që ka ndodhur një aksident me qumështin. Le ta pastrojmë”.
• Lavdëroni fëmijën tuaj që pranoi se ka bërë diçka të gabuar. Për shembull, “Jam shumë e lumtur që më tregove se çfarë ndodhi. Le të punojmë së bashku për t’i zgjidhur gjërat”.
• Bëhu model për të thënë të vërtetën. Për shembull, ‘Bëra një gabim në një raport që shkrova për punë sot. I thashë shefit tim që të mund ta rregullonim”.
• Përdorni një shaka për të inkurajuar fëmijën tuaj të pranojë një gënjeshtër pa konflikt. Për shembull, fëmija në moshën e kopshtit mund të thotë: “Arushi im e theu”. Ju mund të thoni diçka të tillë si: ‘Pyes veten pse e bëri këtë arushi?’ Vazhdoni shakanë derisa fëmija juaj të pranojë të vërtetën.

Gënjeshtra të qëllimshme: si t’i trajtojmë ato

Nëse fëmija juaj thotë një gënjeshtër të qëllimshme, hapi i parë është t’i tregoni fëmijës tuaj se gënjeshtra nuk është në rregull. Fëmija juaj gjithashtu duhet të dijë pse. Ju mund të dëshironi të vendosni një rregull familjar për gënjeshtrën.

Hapi tjetër është përdorimi i pasojave të duhura. Dhe kur përdorni pasoja, përpiquni të merreni veçmas me gënjeshtrën dhe sjelljen që çoi në të. Për shembull, nëse fëmija juaj vizatoi në mure dhe më pas gënjeu për këtë, ju mund të keni një pasojë për secilën nga këto gjëra. Por nëse fëmija juaj po gënjen për të mbuluar një gabim si derdhja e një pije, ju thjesht mund të vendosni të përdorni një pasojë për gënjeshtrën dhe pastaj të pastroni rrëmujën së bashku.

Këtu janë më shumë ide për të trajtuar gënjeshtrën e qëllimshme:

• Gjeni një moment për të folur me qetësi me fëmijën tuaj rreth asaj se si ju bën të ndiheni gënjeshtra, si ndikon në marrëdhënien tuaj me fëmijën tuaj dhe si mund të jetë nëse familja dhe miqtë ndalojnë së besuari fëmijën tuaj.
• Tregojini gjithmonë fëmijës suaj kur e dini se ai nuk po thotë të vërtetën. Por përpiquni të shmangni pyetjen e fëmijës gjatë gjithë kohës nëse po thotë të vërtetën, dhe gjithashtu mos e quani fëmijën tuaj ‘gënjeshtar’. Kjo mund të çojë në edhe më shumë gënjeshtra. Kjo do të thotë, nëse fëmija juaj beson se është gënjeshtar, ai mund të vazhdojë të gënjejë.
• Bëjeni më të lehtë për fëmijën tuaj që të mos gënjejë. Ju mund të filloni duke menduar se pse fëmija juaj mund të thotë gënjeshtra. Për shembull, nëse fëmija juaj gënjen për të tërhequr vëmendjen tuaj, merrni parasysh mënyrat më pozitive se si mund t’i kushtoni vëmendje.

Gënjeshtra për çështje serioze

Ndonjëherë fëmijët gënjejnë ose mbajnë sekrete për çështje serioze. Për shembull, një fëmijë që është abuzuar nga një i rritur ose ngacmuar nga një fëmijë tjetër, shpesh do të gënjejë sepse ka frikë se do të ndëshkohet nëse tregon.
Ja çfarë duhet të bëni nëse dyshoni se fëmija juaj po gënjen për të mbrojtur dikë tjetër:
• Sigurojeni fëmijën tuaj se do të jetë i sigurt nëse thotë të vërtetën.
• Lëreni fëmijën tuaj të dijë se do të bëni gjithçka që mundeni për t’i përmirësuar gjërat.
Disa fëmijë mund të gënjejnë shpesh si pjesë e një modeli më të madh të sjelljes më serioze, negative apo edhe të paligjshme si vjedhja, ndezja e zjarrit ose lëndimi i kafshëve.
Nëse keni shqetësime për sjelljen, sigurinë ose mirëqenien e fëmijës suaj, mendoni të merrni ndihmë profesionale. Flisni me mjekun tuaj të përgjithshëm ose këshilltarin e shkollës për këshilla se kë të kontaktoni.